ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗΣ
«Ο Ηδυμελίφθογγος Τέττιγας της Εκκλησίας» (1913-1998) Στη μακραίωνη ιστορική της πορεία, η επιβίωση και η εξέλιξη της Εκκλησιαστικής μας μουσικής στηρίχθηκε πάντοτε σε παλαιούς εμπνευσμένους διδασκάλους και άριστους ερμηνευτές, οι οποίοι μετέδιδαν στους νεότερους την πίστη και τη βαθιά προσήλωση προς τις παραδοσιακές ρίζες, οι οποίες αποτελούν και προσδιορίζουν την ταυτότητα του ορθόδοξου χαρακτήρα τη Φυλής μας. Η φωτισμένη και λαμπρή αυτή χορεία των μεγάλων μουσικοδιδασκάλων, πρωτοψαλτών και λαμπαδαρίων, υπηρέτησαν την ιερή ψαλτική μας τέχνη, από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους μέχρι σήμερα, λάμπρυναν το μουσικό στερέωμα της Εκκλησίας μας και με την ανυπέρβλητη και βαθιά τέχνη τους και την έντονη προσωπικότητά τους, ύμνησαν το μεγαλείο του Δημιουργού και επί αιώνες στάθηκαν βράχοι αρραγείς και πολύτιμοι θεματοφύλακες της πανίερης Εθνικής Μουσικής μας κληρονομιάς. Στους νεότερους χρόνους, εμπνευσμένοι διδάσκαλοι της ιερής μουσικής μας, μουσικολόγοι, μουσικοδιδάσκαλοι και πρωτοψάλτες, ακολουθώντας τα ιερά βήματα των παλαιοτέρων, συνέχισαν την ευγενή πορεία προς τις εθνικές λεωφόρους των μουσικών μας παραδόσεων. Περίοπτη θέση στη χορεία των εμπνευσμένων και χαρισματικών ψαλμωδών και μουσικοδιδασκάλων της σύγχρονης εποχής, κατέχει ο Σπύρος Περιστέρης, ένας σεμνός και ασύγκριτος λειτουργός της ιερής ψαλτικής τέχνης και επιστήμης και απαράμιλλος εκφραστής της Ελληνικής μουσικής μας παράδοσης. Με βαθιά πίστη στην Ορθοδοξία και την ιερή μας παράδοση, βαθύς γνώστης της μουσικής επιστήμης και πλουσιοπάροχα προικισμένος με το θείο τάλαντο της ωραίας μελωδικής φωνής, αναδείχθηκε κορυφαίος ψαλμωδός και αποτέλεσε, για όλο τον ιεροψαλτικό κόσμο, ένα σύμβολο. Aν διατρέξουμε όλη τη ζωή του, από τότε που άρχισε να συνειδητοποιεί τον εαυτό του μέχρι το τέλος της επίγειας παρουσίας του, θα δούμε ότι ήταν μία, αδιάκοπη κυριολεκτικά, ζύμωση με τη Μουσική. Παράλληλα προσέφερε και πολύτιμες υπηρεσίες στην επιστήμη της Λαογραφίας. Ακούραστος λαογράφος επιτέλεσε σπουδαίο έργο επί σειρά ετών εργαζόμενος στο Κέντρο Έρευνας Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Σπύρος Περιστέρης γεννήθηκε στη Ροδοδάφνη, ένα μικρό γραφικό χωριό της Αιγιάλειας , τον Μάϊο του 1913 και έμελλε να αναδειχθεί μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης εποχής, μία εξέχουσα και λαμπρή προσωπικότητα, η οποία γέμισε και σφράγισε , με τη δημιουργική της παρουσία , τον μουσικό χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας , όλο σχεδόν τον 20ο αιώνα Από μικρό παιδί γαλουχήθηκε με τα θεία νάματα της Χριστιανοσύνης και μυήθηκε στην μουσική τέχνη, Βυζαντινή και Δημοτική, από τον πατέρα του Δημήτριο, ιατροφιλόσοφο, μουσικολαογράφο και εβριθή μουσικό, ιδιαίτερα βαθύ γνώστη της μουσικής και της ψαλτικής τέχνης. Ο Δημήτριος Περιστέρης, γενάρχης μιας πατριαρχικής οικογένειας από εννέα (9) παιδιά, έξι αγόρια και τρία κορίτσια, υπήρξε μία σπουδαία προσωπικότητα με πανελλήνια ακτινοβολία. Διαπαιδαγώγησε και γαλούχησε και τα εννέα του παιδιά όχι μόνο μουσικά διδάσκοντάς τα αρμόνιο, βιολί, κιθάρα, μαντολίνο, πανδούρα, Βυζαντινή μουσική και Δημοτικό τραγούδι, αλλά και πνευματικά, παρέχοντας στο καθένα ξεχωριστά όλες τις δυνατότητες να αναπτύξουν, με τη μόρφωση και την αγωγή σε υψηλό βαθμό, όλα τα ψυχικά χαρίσματα και τις ικανότητες με τις οποίες ο Δημιουργός τα είχε, πλουσιοπάροχα, προικίσει. Ο Σπύρος ήταν το μικρότερο παιδί της οικογένειας. Έτσι όλα τα παιδικά του χρόνια τα έζησε μέσα σε ένα μουσικό, κυρίως ψαλτικό και γενικά καλλιτεχνικό περιβάλλον. Ο ίδιος με πολλή συγκίνηση αλλά και νοσταλγική αναπόληση , στον πρόλογο του βιβλίου του « Δημοτικά Τραγούδια Ηπείρου και Μωριά-1950», ομολογεί: « Μέσα στο καλλιτεχνικό αυτό περιβάλλον του πατρικού μου σπιτιού, όπου η μια κόρη τραγουδούσε αρμονικά και τ’άλλο παιδί υποβλητικά έψελνε, κι’άλλα συνόδευαν με το βιολί ή με τον αυλό, κι’όπου ο πατέρας άπλωνε μία ατμόσφαιρα μουσικολαογραφικής δράσης, αναθράφηκα κ’εγώ και μυήθηκα από τον ίδιο στο ωραίο τούτο έργο». Δάσκαλοί του στη Βυζαντινή μουσική υπήρξαν, εκτός από τον πατέρα του, ο Θεόδωρος Βλάχος πρωτοψάλτης Μητροπόλεως Αιγίου και στη συνέχεια ο περίφημος διαπρεπής μουσικολόγος και εμβριθέστατος μουσικός Κων/νος Ψάχος, ο οποίος υπήρξε και πολύ αγαπητός φίλος του πατέρα του. Όταν ήλθε στην Αθήνα, μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο του Αιγίου, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου για να αποχωρήσει μετά δύο χρόνια, κατά προτροπή του Πατέρα του, για να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη Μουσικολογία και τη Λαογραφία, όπως εξ’άλλου ήταν και το δικό του όνειρο. Στο διάστημα 1930-1934 φοίτησε στη Σχολή Βυζ. Μουσικής του Ωδείου Αθηνών με Καθηγητή τον Νικόλαο Παππά, απ’όπου έλαβε Πτυχίο Βυζαντινής Εκκλησ. Μουσικής με άριστα παμψηφεί». Δίδαξε για τρία χρόνια, Μουσική Παιδαγωγία στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία καθώς και στο διδασκαλείο μετεκπαίδευσης των διδασκάλων. Σπούδασε θεωρητικά και αρμονία κοντά στον Φιλοκτήτη Οικονομίδη, καθώς και επί τέσσερα χρόνια φωνητική, πιάνο και βιολί στο Ωδείο Αθηνών, ως υπότροφος. Ως Καθηγητής υπηρέτησε σε διάφορα Γυμνάσια από το 1936 έως το 1951. Είχε ιδιαίτερη επίδοση στο δημοτικό τραγούδι και υπήρξε από τους πρώτους ερμηνευτές στα προγράμματα δημοτικών τραγουδιών , με συνοδεία λαϊκών οργάνων, που μεταδίδονταν από την αρχή της ίδρυσης του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών κατά την περίοδο 1930-1935. Ο Σπύρος Περιστέρης υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς Μουσικολόγους, τους πιο αξιόλογους και ονομαστούς Λαογράφους και τους διαπρεπέστερους Μουσικοδιδασκάλους και Ερμηνευτές της Ψαλτικής τέχνης. Το δημιουργικό του έργο, ογκώδες σε ποσότητα και ποιότητα αναφέρεται στην τριπλή του ιδιότητα: Λαογράφος - Καθηγητής Μουσικής - Πρωτοψάλτης. Ως Καθηγητής της Βυζαντινής μουσικής έχει να επιδείξει σημαντική, πολύχρονη και καρποφόρα δραστηριότητα. Δίδαξε θεωρία Βυζαντινής μουσικής και ψαλτική τέχνη, επί τριετία, στο Θεολογικό Οικοτροφείο της Αποστολικής διακονίας. Το έτος 1937 διορίστηκε Καθηγητής στη Σχολή Βυζαντινής Μουσικής του Ωδείου Αθηνών και από τότε μέχρι την ημέρα του θανάτου του ανέδειξε ένα μεγάλο πλήθος μαθητών-αρίστων ιεροψαλτών που κοσμούν και τιμούν σήμερα τα ιερά αναλόγια των Εκκλησιών τόσο στον Ελλαδικό χώρο όσο και έξω απ’ αυτόν. Για πάνω από μισόν αιώνα, διοχέτευε σταθερά, μεθοδικά και ακούραστα σε εκατοντάδες μαθητές του, με τρόπο σεμνό και αθόρυβο, τη σοφία, την αστείρευτη μουσική γνώση και την πολύτιμη πείρα του, για την καλλιέργεια και την ορθή ερμηνεία της ψαλτικής τέχνης. Αλλά ο Σπύρος Περιστέρης, πέρα από την πολύτιμη προσφορά του στην επιστήμη της Λαογραφίας και την πολύκαρπη εθνοφελή διακονία του στη θέση του Μουσικοδιδασκάλου, έλαμψε, διακρίθηκε και συνδέθηκε περισσότερο με το λαό από τη θέση του Πρωτοψάλτη. Ως ψαλμωδός είχε μία ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα στην ψαλμωδία του. Διέθετε μία ιδιαίτερη τεχνική ερμηνείας και απόδοσης των Βυζαντινών μελωδημάτων, που απέδιδε όλο το μεγαλείο της ψαλτικής τέχνης, ακολουθώντας με σεβασμό και πιστότητα τις παραδοσιακές ψαλτικές επιταγές. Την ιδιαίτερη ψαλτική του τεχνοτροπία στην απόδοση των ύμνων χαρακτήριζε ακριβώς η βαθιά και πιστή προσήλωση στα γνήσια παραδοσιακά Βυζαντινά μέλη. Η ψαλτική του τέχνη ήταν λιτή και μεγαλόπρεπη χωρίς ακρότητες και απαλλαγμένη από κάθε είδους μουσικούς μελωδικούς ακροβατισμούς. Αυτό που αισθανόταν, όταν έψαλλε, ήταν ακριβώς ό,τι υπαγορευόταν από τη βαθιά και ακλόνητη πίστη του στο Χριστό και την Ορθοδοξία, στον αίνο, τη δοξολόγηση και τη δόξα των οποίων είχε αφοσιωθεί από τη νεανική του ηλικία. Το ψαλτικό του ύφος αποτέλεσε ιδιαίτερη «Σχολή» ακολουθώντας το παράδειγμα των μεγάλων πρωτοψαλτών που ανέδειξε η Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Διετέλεσε Πρωτοψάλτης στους ιερούς Ναούς Αγίου Ανδρέου Αιγίου, Αγίου Νικολάου Γηροκομείου Αθηνών, Αγίου Δημητρίου Πλάκας, Αγίου Γερασίμου Πολυκλινικής Αθηνών και Αγίας Βαρβάρας Ψυχικού. Από το 1951 ανέλαβε Πρωτοψάλτης στον ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών όπου, με τους άξιους συνεργάτες του στον θαυμάσιο Βυζαντινό χορό τον οποίο ο ίδιος δημιούργησε, επί μισό αιώνα, κάθε Κυριακή και γιορτή, « πλημμύριζαν με τους πολύχυμους ήχους της Βυζαντινής μελωδίας τους αιθέρες, μετατρέποντας τη θεία λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας σε μια δυνατή πνευματική παρουσία σ’όλο τον Ελλαδικό χώρο και πέρα απ’αυτόν». Η φωνή του Σπύρου Περιστέρη με τη θαυμαστή ευλυγισία και πλαστικότητα, συνυφασμένη με της ψυχής τη θεοσέβεια, έπερνε μια άλλη διάσταση, με τα ερτζιανά κύματα, και έφθανε στα πέρατα της Οικουμένης. Άρρωστοι, ταξιδεύοντες, εργαζόμενοι και πλήθος άλλοι, που για ποικίλους λόγους βρίσκονταν τις Κυριακές μακρυά από το Ναό, δέχονταν την πρωτόγνωρη μυσταγωγία της γλυκύτατης φωνής, του μεγάλου Πρωτοψάλτη, που μέσα στην ψυχή τους γινόταν ευχαριστία, παράκληση, έκσταση, αισθητική απόλαυση, πίστη και ελπίδα. H φήμη του είχε φθάσει στα πέρατα του κόσμου. Το 1995 , με πρωτοβουλία ομογενών παλαιών μαθητών του στην Αστόρια της Ν.Υ. ίδρυσαν τον « Μουσικολογικόν, Φιλολογικόν, Φιλοσοφικόν Σύνδεσμον» υπό την επωνυμία: «ΣΠΥΡΟΣ Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΗΣ - Επιστημονικόν ίδρυμα», «εις ένδειξιν πνευματικής οφειλής», όπως γράφει η πράξη σύστασης του ιδρύματος, «προς τον ρέκτην υμνωδόν, τον ιεροπρεπώς διαπρέποντα και γλυκέως, ως νέος Ιωάννης ο Γλυκύς, -΄΄εν μέσω εκκλησίας΄΄- μελωδούντα, τον προσφάτως βραβευθέντα….ως ΄΄άξιον εργάτην΄΄, ως καταυγάζοντα και καταφαιδρύνοντα, επί 50ετίαν ολόκληρον, δια του ΄΄παγχρύσου΄΄ μελωδικού του στόματος, ως σελασφόρος υμνωδός,…την Ορθόδοξον οικουμενικότητα, ως αφιερώσαντα μίαν ζωήν ολόκληρον-΄΄άδοντα και ψάλλοντα εν καθαρά καρδία΄΄, εις την σωστήν και πιστήν μεταλαμπάδευσιν των γνησίων μουσικών ΄΄γραμμών΄΄ των μελιρρύτων ύμνων της πατρώας ημών Βυζαντινής Υμνολογίας…..». Η μακρόχρονη θητεία του στο ιερό αναλόγιο του ιερού Μητροπολιτικού Ναού των Αθηνών στην κυριολεξία τον ταύτισε και τον συνέδεσε άρρηκτα με τον ιερό χώρο. Με υποδειγματική ιεροπρέπεια, γνώση και βαθιά ευλάβεια, με ταπεινότητα και Εκκλησιαστικό φρόνημα, ο γλυκύφθογγος Πρωτοψάλτης, λάτρης της παραδοσιακής λειτουργικής μουσικής της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, άριστος ερμηνευτής των κλασσικών Βυζαντινών μαθημάτων και τέλειος Χοράρχης, διατήρησε επάξια, το κορυφαίο αναλόγιο της Εκκλησιαστικής ζωής του τόπου μας, επί μισό σχεδόν αιώνα, από το 1951, μέχρι την ημέρα του θανάτου του στις 14 Σεπτεμβρίου 1998. Η εκδοτική του δραστηριότητα στη βυζαντινή μουσική εντοπίζεται σε μία σειρά δίσκων με διάφορα εκκλησιαστικά μέλη, μονωδιακά και χορωδιακά, που έχει εκδώσει από το 1951 και μετά, με συνεργασία της εταιρίας «ΦΙΛΙΠΣ» και της αδελφότητας «ΖΩΗ». Για την όλη προσφορά του και το δημιουργικό του έργο, του απονεμήθηκαν πολλές τιμητικές διακρίσεις, έπαινοι, ευαρέσκειες και τιμητικά διπλώματα τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Αμερική στην οποία είχε προσκληθεί πολλές φορές. Με εξαίρετο ήθος, γλυκύτητα λόγου και ευγένεια, αρχοντικός με μοναδική εντιμότητα και απαράμιλλη αρετή ο αείμνηστος πρωτοψάλτης, έχαιρε της εκτίμησης και αγάπης, όχι μόνο των πολυπληθών μαθητών του, θαυμαστών και μιμητών της ψαλτικής του τέχνης, και των συναδέλφων του, αλλά όλων ανεξαιρέτως των φίλων της λειτουργικής μουσικής της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας. Σήμερα, ο «ηδυμελίφθογγος τέττιγας της Εκκλησίας», ο γλυκύτατος μελωδός, ο Άρχοντας πρωτοψάλτης του ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών, ο Mουσικοδιδάσκαλος και Μουσικολαογράφος, ο Καθηγητής της Βυζαντινής Μουσικής του Ωδείου Αθηνών, ο Σπύρος Περιστέρης δεν βρίσκεται ανάμεσά μας. Στις 14 Σεπτεμβρίου του έτους 1998, ημέρα της εορτής του Τιμίου Σταυρού, που συμβολίζει την σταύρωση του θανάτου και τη σωτήρια ανάβαση της ψυχής προς τον ουράνιο προορισμό της, παρέδωσε το πνεύμα στην απειρότητα της άλλης ζωής, για να απολαύσει πλέον «τον της δικαιοσύνης έπαινον». Ελεύθερη πλέον η πανάγαθη ψυχή του από τον επίγειο χιτώνα της, κατοικεί και φτερουγίζει στο πάλευκο παλάτι της Θείας Βασιλείας του και έχει προστεθεί στο Ιεροψαλτικό Πάνθεο που κοσμεί τα Ουράνια αναλόγια και υμνεί με τις παναρμόνιες Αγγελικές μελωδίες τη δόξα του Θεού, που την καταυγάζει το ανέσπερο φως της Ανάστασης, ελπίδα της φθαρτής επίγειας ζωής μας.
Φίλιππος Αθ. Οικονόμου
